Euskal literaturaren bilakaera historikoa: XVI. mendea.

AKkitaniako lekukotasuna

100

NON: Hilerrietan agertu ziren. ZER DIRA: Euskarazko hainbat inskripzio. Euskarazko hitzen bukaeretan latinezko deklinabide markak aurkitzen dira. ONDORIOA: Euskara eta Akitanieraren arteko ahaidetasuna.
EUSKARAZKO HITZAK: - Ilvrberrixo / anderexo -Astoilun - Sembetten / bihoscin - Harbelex / harsi - Leheren / ilvnnosi

Bidaiaren lekukotasunak eta hiztegi txikiak

Jan 1, 1100

1) Frantziatik Santiagorako bidean ikusitakoari buruzko eta bizitakori buruzko lehen euskarazko gida 2)Autorea: Aimery Picaud frantsesa 3)Euskarako hiztegitxo txiki bat erantsi zuen, Erromesentzako lagungarri izango zelakoan(lehen euskarazko hiztegia) 4)Baskoniaren eta bertako biztanleen deskribapen ez oso atsegina.

Gonzalo de Berceo

Nov 6, 1100

Bere lanetan euskarazko hitzak daude. ONDORIOA: Euskara nahiko zabaldua zegoela ikusten dugu.
HITZAK: Zatico

Nafarroako monastegiak

Nov 26, 1173

Erdi Aroa -Zer? euskal izenak agirietan: Eneko Arçaia (Orobia), Miguel Arguina (Arataxona, 1173)... -Non? Nafarroako monastegietan -Hala ere, monastegietako agirien hizkuntza ofiziala: latina

Nafarroako forua

Nov 6, 1200

Arauak gizarte euskaldun bati eman behar zizikiotenez, ageri dira euskal hitzak.
ZER: Nahiz eta foruaren hizkuntza nafar erromanikoa izan, Euskal hitzak behin eta berriz azaltzen dira.
HITZAK: -açaguerrico. - opil arinçada - echayaun. -echandra.

Bidaiaren lekukotasunak eta hiztegi txikia

Nov 6, 1400

Arnold Von Harff alemanak euskarazko hiztegitxo txiki bat idatzi zuen(Donejakuera bidean ikasitako hitzekin)

Gorteko gutunak

Nov 26, 1415

NON: Erret Gortean. ( Bertako ofizialak euskaldunak sarritan) NOIZ AURKITU: Duela urte gutxi. ZER AURKITU: Funtzionarien arteko gutun bat. ( Martin San Martin-ekoak Matxin Zalba-koari idatzia).
GUTUNAREN ADIBIDEA: Et jaunatiçula abarion ez naiz bildur ezten alla.

Bernard Etxepare

Jan 1, 1475

-Euskal Literaturako lehen idazlea izan zen. -Sarrasketan jaio zen (Donibane Garazi ondoan). - Apaiz bilakaturik espetxeratuta egon zen.

Literatura idatziaren sorrera, BERPIZKUNDEA

Period: Jan 1, 1500 to Dec 31, 1599

Literatura idatziaren sorrera

Nov 26, 1500

1) Gizarte hierarkizatuaren bukaera: Bizimodu berri bat 2) Gizakiaren birbalorazioa eta arrazoia 3) Erromako nahiz Greziako jakinduria zabaltzeko nahia 4) Teknologia berriak: INPRENTA: Alfabetizazioari bultzada handia.

Joannes Leizarraga

Nov 26, 1500

Testamentu berria: Vulgatatik itzulia. .ABC: Itzulpen erlijioso bat. Protestantismoa praktikatzen dutenentzat eta Jaungoikoa zerbitzatu nahi dutenentzat bideratua.

Literatura idatziaren sorrera

Nov 26, 1500

Filosofia:Humanismoa bultzatzen dute.(Jainkoa arrazoitik gurtu) Erlijioa:Martin Lutherek protestantismoaren lehen urratsak. Nafarroako erreginak protestantismoaren tesiak onartu eta Biblia euskararatu zuen. 1512:Gaztelako erregeak Nafarroako Erresuma konkistatu zuen. 1545:Lehenengo euskal liburua. (Bernar Etxepare)

Esteban de Garibay

Nov 26, 1533

1533.urtean jaio zen Arrasaten. -1566. urtean Felipe II bibliotekari izendatu. -1592. urtean kronista erreala bihurtu. -1599. urtean Madrilen hil zen.

Joan Zumarragakoa

Nov 26, 1537

Mexikotik Durangorako gutuna Zumarragak Tabirako Muntxaraz dorrea gogoratzen du

Linguae Vasconum Primitiae

Jan 1, 1545

IDAZLEA: Bernart Etxepare Argitaratutako lehen euskarazko liburua. 28 orrialde ditu. Behe-nafarreraz idatzita. Ez dio jarraitzen Ernazimenduko kanorari, ahozko literaturatik gertuago dago. Neurkera 4/4//4/3 Gehienetan 4 lerroko ahapaldiak erabiltzen ditu. EGITURA: - hitzaurre bat. - erlijoari buruzko bi bertso. - maitasunari buruzko hamaika bertso. - bertso autobiografiko bat. - euskararen gorazarrea egiten duten bi bertso.

Linguae Vasconum Primitiae

Nov 26, 1545

EUSKARARI GORAZARREA EGITEN DIOTEN BERTSOAK SAUTRELA Heuskara da kanpora, eta goazen oro danzara O heuskara lauda ezak garaziko herriaZeren hantik ukhen baituk behar duian thornuiaLehenago hi baitinzan lengoajetan azkenaOrai aldiz izaneniz orotako lehena. KONTRAPAS Heuskara ialgi adi kanpora Garaziko herriaBenedika dadilaHeuskarari eman dioBehar duien thornuia.

Linguae Vasconum Primitiae

Nov 26, 1545

ERLIJIOARI BURUZKO BERTSOAK (Doctrina christiana) Munduian den gizon orok behar luke pensatuJangoikoak nola duien batbedera formatu,bere irudi propiara gure arima kreatu,memoriaz, borondatez,endelguiaz goarnitu. MAITASUNARI BURUZKO BERTSOAK (Amorez errekerizia) Benedika fortuna ala enkontru honaOrai begietan dizit desirazen nuiena. Ene maite maitena egidazu zuzenaIoan duzuna ekhardazu ezpa eman ordaina

Joan Perez de Lazarraga 1

Nov 26, 1548

1548) Larrean jaiotza 1402) Autorearen heriotza 1567) Bere idatzi batenlehen aurkikuntza NON? Madrilgo antigoaleko denda batean NORK? Borja Aginagalde dokumentalistak Horrela Hego Euskal Herriko testurik zaharrena zela frogatu zen: DIANEA ETA KOPLAK lana, hain zuzen ere: Artzain nobela bat da 102 orrialde eta 45 kopla(horietako 9, gazteleraz) Los siete Libros de Dianari(Jorge de Montemayor) nobelari jarraipena(1559an argitaratuta, arrakasta hutsa)

Joannes Leizarraga

Nov 26, 1550

Jaiotza: 1506.urtean Lapurdin. Hil: 1601.urtean Bastidan. Hasiera batean apaiz katolikoa baina gero higanot bihurtu zen.(1559.urtean) Pabeko kontzilioan erreginak Itun Berriaren itzulpena egiteko eskatu zion. (1564.urtean) Itzulitako lanak: .Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria .Kalendrera .ABC edo Christinoen Instructionea. Denak 1571 argitaratu ziren Arroxelan.

Joan Perez de Lazarraga 2

Nov 26, 1567

DIANEA ETA KOPLAK Arabako euskalkian Gaur egun Gipuzkoako Foru Aldundian Bertsoak: Lau lerrotakoak Hoskidetasuna mantentzen du GAIA: Maitasuna LIBURUAREN AURKIKUNTZA 2004: Madrilgo antigoaldeko denda batean Borja Aginagalde dokumentalistak Honela, Hego Euskal Herriko idatzirik zaharrena zela frogatu zen.

Joan Perez de Lazarraga 3

Nov 26, 1567

DIANEA ETA KOPLAK Esperanzeau galdu jat guztiz ez arren, parte bat, neure laztanaren amorearren egin gura dot negar bat. Ai, ene desditxadua gaitxez rodeatua! Kontentu uste neban orduan Oi zatori deskontentua! Ene bihoz penadua egun gaxki kuradua, egun askotan beharko dozu zeure aldean medikua.

Esteban Garibay

Nov 26, 1570

1570.urtean Monarkia espainarra osatzen zuten erreinu guztien historia argitaratu zuen (3tomo eta 40 liburu) -Ondoren "Ilustraciones genealógicas" lana argitaratu zuen.

Esteban de Garibay LANAK

Nov 26, 1570

MEMORIAS LANA: 1854) Kodice(gehiagarri bezala) inprimitu zen XVII. mendeko letra(beranduago inprimituta) 1846) Benito Maestrek beste errafrau batzuk oparitu zituen Francisque Michel: Proverbes Basques recueillis par Arnauld Oihenart liburua(gehigarri bezala) Julio de Urquijo: Los refranes de Garibay(bi kolekziotan 37 errefrau komun) Tartetik sartzen dituen erromentzeak: Bizkaieraz (Adibidea: Oianhartea liburua) Liburutegi nazionalekoak: Gipuzkoako eragina

Errioxako lekukotasunak

Mar 2, 2022

EUSKARAZ IDATZITAKO LEHEN ESALDIAK. Non: Donemiliagako Kukulako (Errioxa) monastegian ahurkitu ziren, latinez idatziriko prediku liburu batean. ZER DIRA: Liburuaren ertzean agertzen diren latinezko testuaren itzulpena. (Emilianoar glosak) ZERTARAKO : Esanaia argitzeko. ( Irakurle fraidea euskalduna zelako) ONDORIOA: Garai hartan Errioxan euskaraz mintzazten zirela.
HITZAK 1. Izioqui dugu. 2. Guec ajutu ez dugu.